Malaria en reizen

Malaria is een van de meest bedreigende en ernstige ziekten voor reizigers naar de tropen. De ziekte wordt overgebracht door de malariaparasiet, die meereist met de mug en de mens kan besmetten door een muggensteek. Mensen die naar de derde wereld reizen, baart deze ziekte dan ook de meeste zorgen. Malaria kan je vakantie flink vergallen: ongeveer 8 tot 10 dagen na een fatale steek kun je last krijgen van een grieperig gevoel, koorts, koude rillingen, spierpijn of hoofdpijn. Als je er niets tegen doet, kan de ziekte in sommige gevallen zelfs leiden tot de dood.

Het is dus belangrijk goede voorzorgsmaatregelen te nemen tegen deze ziekte. Zoals het slikken van medicijnen voor, tijdens en na je vakantie, die je in bepaalde mate beschermen tegen malaria. Helaas hebben deze medicijnen ook bijwerkingen en sommige mensen hebben daar meer last van dan anderen. Daarbij worden muggen – die de ziekte overbrengen – steeds meer resistent tegen de anti-malaria medicijnen. Maar er heersen veel fabeltjes over de ziekte en de medicijnen en veel reizigers lijken er alles aan te doen om anderen de schrik op het lijf te jagen met enge verhalen. Je kunt voldoende doen om toch een onbezorgde reis te hebben zonder dat de angst voor malaria óf de bijwerkingen van de medicijnen je trip gaan overheersen. Laat je voor je vertrek goed voorlichten over de ziekte zelf en de maatregelen die je kunt nemen om malaria te voorkomen.

De voorbereidingen

Ga ruim voordat je op reis gaat, langs bij de GGD of ander vaccinatiecentrum. Zij hebben de laatste informatie over de plaatsen in de wereld waar malaria heerst. De malariamug is voornamelijk te vinden in delen van Zuid-Amerika, grote delen van Afrika rond de evenaar en in Zuid- en Zuidoost-Azië. Maar ook in deze gebieden zijn er landen waar de overheid er in is geslaagd de malariaparasiet uit te roeien, of er zijn landen waar de parasiet in bepaalde delen niet meer voorkomt. Zo is het risico van malaria in grote steden en geïndustrialiseerde gebieden vaak minder dan in een tropisch regenwoud. Ook is er in sommige landen alleen sprake van een risicovolle situatie in bepaalde jaargetijden. In warme, natte seizoenen is het risico groter dan in koude, droge seizoenen, omdat de malariamug beter gedijt in vochtige tropische klimaten.

Als je langs de GGD of een vaccinatiebureau bent geweest, weet je beter waar je aan toe bent en of je voorzorgsmaatregelen moet nemen om niet met malaria besmet te raken. Zelfs als je naar een warm derde wereldland gaat, kan het dus voorkomen dat je je nauwelijks zorgen hoeft te maken. Bij de GGD hebben ze ook de meest actuele informatie. De omstandigheden veranderen snel: waar een paar maanden geleden nog geen risico’s bestonden, daar kan de malariaparasiet nu weer plotseling opduiken. De Wereld Gezondheids Organisatie (WHO) is bezig met talloze actieprogramma’s om de parasiet uit te roeien, maar dat gaat gepaard met wisselend succes. Vertrouw dus niet op informatie van een paar maanden oud.

Reizen naar een malariagebied

Als de tropenarts bij de GGD constateert dat je naar een malariagebied reist, moet je preventieve maatregelen nemen om te zorgen dat je niet besmet raakt tijdens je vakantie. In vrijwel alle gevallen zal je medicijnen meekrijgen (die in Nederland alleen op doktersrecept verkrijgbaar zijn). Vaak moet je al enkele weken van tevoren beginnen met slikken. Dat heet een ‘profylaxe’. Deze medicijnen moet je regelmatig innemen en voorkomen dat je in het buitenland malaria krijgt. Het soort medicijnen dat je krijgt voorgeschreven, hangt af van het gebied waar je naartoe gaat. In sommige landen, bijvoorbeeld in zuidelijk Afrika, is de parasiet al resistent geworden tegen de ‘lichtere’ vorm van de malaria-profylaxe. Voor dat soort gebieden zul je waarschijnlijk het advies krijgen ‘zwaardere’ medicijnen te slikken, en die kunnen meer bijwerkingen hebben. De volgende middelen worden in Nederland als profylaxe voorgeschreven:

Paludrine

Deze ‘lichte’ kuur bestaat uit twee tabletten per dag. Dit medicijn kent in het algemeen weinig bijwerkingen. Soms bestaat de kans op lichte haaruitval en misselijkheid. Paludrine kun je zeer lange tijd zonder problemen gebruiken in gebieden zonder resistente malariaparasieten. Je moet twee dagen voor vertrek beginnen met slikken en na thuiskomst moet je de tabletten nog vier weken blijven innemen. Het medicijn is buiten Nederland slechts in een beperkt aantal landen verkrijgbaar, waaronder in Singapore (daar is het stukken goedkoper).

Chloroquine

Dit medicijn, ook wel bekend onder de merknaam Nivaquine, behoort ook tot de ‘lichte’ profylaxen. Vaak wordt geadviseerd dit medicijn te combineren met Paludrine als je reist naar gebieden met een beperkt aantal resistente malariaparasieten. Van Chloroquine slik je één keer per week twee tabletten. Je begint een week voor vertrek met slikken. Dit middel kent iets meer lichte bijwerkingen dan Paludrine: enkele uren na inname kan het leiden tot misselijkheid, jeuk en een wazige blik in je ogen. Als je Chloroquine langer dan een jaar gebruikt, kan het blijvende schade aan je ogen veroorzaken. Chloroquine is overal ter wereld verkrijgbaar en buiten Nederland is het vaak veel goedkoper.

Lariam

Ga je naar gebieden met resistente malariaparasieten, dan wordt je Lariam (ofwel mefloquine) geadviseerd. Een Lariam-tablet slik je één keer per week en je begint er al mee voordat je op vakantie gaat. Dit een veel ‘zwaardere’ kuur dan de voorgaande twee omdat het medicijn veel meer mogelijke bijwerkingen kent. Als je de bijsluiter leest, wil je acuut niet meer op reis. Het zou kunnen leiden tot psychiatrische bijwerkingen, zoals nachtmerries, angstaanvallen en waanideeën.

Over deze bijwerkingen doen echter ook talloze fabeltjes de ronde, en het aantal mensen dat vatbaar is het medicijn is zeer beperkt. Bovendien kun je beter een paar rare dromen hebben dan het dodelijke malaria oplopen. Ik heb het zelf regelmatig geslikt en ondervond nooit problemen. Je kunt het enkele weken voordat je op reis gaat al uitproberen om uit te testen in hoeverre je last hebt van mogelijke bijwerkingen. Lariam mag niet worden gebruikt door kleine kinderen en zwangere vrouwen. Het middel wordt overigens niet alleen gebruikt als preventie, maar ook als medicijn als je malaria hebt.

Malarone

Malarone, een combinatie van atovaquon en proguanil, is het nieuwste middel tegen malaria. In gebieden waar veel muggen resistent zijn, wordt vaak dit geneesmiddel geadviseerd. Je neemt één dosis per dag, te beginnen één dag voor aankomst. Na het verlaten van het malariagebied ga je er nog zeven dagen mee door. Mogelijke bijwerkingen van Malarone zijn buikpijn, maagklachten, diarree en hoofdpijn. Je kunt het medicijn daarom het beste innemen met een vette warme maaltijd of een zuiveldrank. Over Malarone doen ook allerlei horrorverhalen de ronde over bijwerken, variërend van hallucinaties en paniekaanvallen tot rare dromen en nachtmerries. De officiële lezing van de fabrikant is dat deze bijverschijnselen zelden voorkomen.

Muggenbeten voorkomen

Naast het slikken van de anti-malariapillen moet je gewoon voorkomen dat je door een mug wordt geprikt. Malariamuggen zijn vooral actief tussen zonsondergang en zonsopgang, dus die tijd is het belangrijk je lichaam te beschermen. Trek beschermende kleding aan met lange broek, lange mouwen, sokken en schoenen. Smeer de onbedekte lichaamsdelen in met een insectenwerend middel met Deet.

Slaap in een kamer die zoveel mogelijk is afgesloten, bijvoorbeeld met horren voor de ramen of airconditioning. Slaap je in een open kamer of met de ramen open, hang dan een geïmpregneerde klamboe op. Je kunt de ruimte eventueel muggenvrij maken met een spuitbus met insecticide.

N.B.: de inhoud van dit onderdeel is grotendeels gebaseerd op de persoonlijke ervaringen van reizigers. Dit is geenszins een medisch advies en er moeten ook geen medische conclusies uit worden getrokken. Voor professioneel advies moet je een gediplomeerde arts raadplegen. Lees voor het gebruik van medicijnen altijd eerst de bijsluiter.

Voor het laatst bijgewerkt op 7 september 2015.

Foto © depositphotos.com/mycteria; pali137.